ASAZ – AORSİARSİ BOYLARININ “TÜRK” KÖKENLERİ ÜZERİNE

Araştırmacılar tarafından genellikle Ortaçağ’daki Alanlar (Alanorsi) ile aynileştirilen Aslar ve Aorsi/Arsiler, atlı-savaşçı bozkır kültürünün ün yapmış boyları arasında tarih sahnesindeki yerlerini almışlardır. Kökenleri hakkındaki tartışmalar her zaman olduğu gibi subjektif Batı-merkezci (bu “tesirli” akıma bir çok Rus hatta yakın dönem Çinli araştırmacıları da dahildir) anlayışla İndo-İrani göçebeler dairesinde konumlandırılmıştır. Yazılı kaynaklarda adları ilk kez Strabon’un Coğrafya adlı eserinde geçen (Asi), Greko-Baktirya Krallığının yıkımına sebep olan Saka hücumundaki dört gruptan biri olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Justin’in Epitome’unda ise Asian şeklinde bu kavimin Toharların kralları oldukları Saraucarum/Sacarauli’lere son verdikleri belirtilmektedir. Kısacası İç Asya’nın çetin coğrafyalarında yoğrulup gelen halkların arasındaki en kuvvetli ya kuvvetle muhtemel lider pozisyondaki halkın anlaşılmaktadır. Aorsi/Arsi adı açık şekilde yazılı Batı yönünde M.Ö. I. yüzyılda yapılan büyük Sarmat göçünün kabilesi Strabon’da geçmektedir. Daha öncesinde göçün sebebi Çin kaynakları açıklanmaktadır: Kazakistan merkezli Kangju devletinin Aral gölü civarındaki Yancai/Yen-ts’ai ülkesine saldırarak topraklarını istila etmesi. Bu bağlamda kaynaklarındaki Sarmatlar (Sauromat) Çinlilerin Yancai’leri anşaılmaktadır. Doğu kaynaklarında verilen bilgiler gerek Asların gerekse de Arsilerin tipik kavimleri olduklarını gösterirken, genel itibariyle Eski Çağ’ın (İskit) dünyasının parçası kabul edilmişlerdir. 
 As Arsi terimleri Çinliler Yuezhi adlandırılan Asyalı kaviminin transkripsiyonlarından (arsi/asi/arki) – bazı hipotezlere göre “yönetci boyu” onlar Uygurlarla ilişkileri Toharlarla bağlantılı (Ortaçağ Uygur metinlerinde Tohar lisanının yerel adı: Ārśi’) çıkmaktadır. Aynı zamanda Türkistan Güney Kazakistan’ın kadim Türk boylarından Usunlar Gök Türkler’in yöneticiği uruğu Aşina ilişkilendirilmiştir. ilginç biçimde Arsilas VI. Yüzyıl Bizans (Menander Protektor) “yaşlı-kıdemli” idarecisi kendine yer bulmuştur. Ortaçağ’da özdeşleştirilen As-Arsi grubu, esas Az/As formu biçiminde bilhassa Türgişlerin önemli boyu Türgiş (On-Ok) konfederasyonunun Nushibi kanadının beş boyundan Axijie/A-hsi-chieh (Ärski?/*Asigi?) görülürken, İslam Tuhsilerle birlikte asli iki yazıtları Sibirya’daki muhtelif taş yazıtlarda boyun kaynaklar arkeolojik materyaller desteklenen tarihsel konumu onların Türk, Kırgız etnogeneslerinin oluşumunda etkin rol oynamış olabileceklerini göstermektedir. Günümüzde Kafkasya Orta Asya Sibirya hattında As/Az endonimini ve/veya etnonimini, Karaçay-Balkarlar (onlar için ayrıca Alan tabiri kullanılmaktadır), Kırgızlar, Özbekler, İtil Tatarları, Altaylılar, Sibiryalı Telengütler grupları varlığını sürdüğü bilinmektedir.